Eleştirel Pedagojinin Temel Özellikleri
Eleştirel pedagoji, eğitim üzerindeki neoliberal ve muhafazakâr politikaların etkilerini eleştirerek, bunları ortadan kaldırmayı, özgürlükçü ve alternatif eğitim modelleri geliştirmeyi hedefler. Bu süreçte; öğrenci, öğretmen ve akademisyenlerin görüşleri, fikirleri, önerileri ve en önemlisi ortak çalışmaları hedeflenir. Eğitim ile cinsiyet, ırk, sınıf, etnik kimlik, dil gibi gerçekliklerin iç içe olduğunu, eleştirel bir pedagojik çözümlemenin öncelikle sınıfsal ve eleştirel çözümlemelere dayanması gerektiğine inanan eleştirel eğitimciler, halkın yararı, halkla ve halk için bir eğitim pedagojisi ortaya koyar.
Freire, kalıcı insan özgürlüğü hizmetinde bir politik praksis olan eğitimi, eylemi dönüştürme aracı olarak düşünmektedir. Freireyen pedagojinin genel amacı, özgürleştirici bir pedagojik sürecin geliştirilmesiyle toplumda, ezen ile ezilen arasındaki güç ilişkilerini anlamak için gerekli bilgi, yaratıcılık ve sürekli eleştirel dönüşlü kapasiteler uyandırmak yoluyla bir kurtuluş düşüncesi ve eylemi başlatmak şeklinde ifade edilebilir.
Eleştirel pedagoji, müfredatı ve öğretimi statükoyu yeniden üretmek yerine dönüştürmeye çalışır.Çok geniş bir alana yayılmış çalışmalar nedeniyle eleştirel pedagojinin özellikleri konusunda çok değişik nitelendirmeler vardır. Bu değerlendirmelerin kesiştiği noktaları şöyle sıralayabiliriz;
-Eleştirel pedagoji, Paulo Freire’yi kurucu filozof olarak kabul eder.
-Eleştirel pedagoji, bilinçlenmeye/bilinçlendirmeye dayalıdır.
-Eleştirel pedagoji, eğitimi eleştirel bilincin uyarıcısı olarak görür.
-Eleştirel pedagoji, politik bilinci eylem birliği için destekler.
-Eleştirel pedagoji, bilinçlenmeyi dönüşümün öncülü olarak tanımlar.
-Eleştirel pedagoji, yaşamı diyalektik bir bilinçle sorgular.
-Eleştirel pedagoji, kuram ve eylem bütünlüğü -bilinçli eylem- olarak gördüğü praksise dayalıdır.
-Eleştirel pedagoji, praksisi dönüştürme aracı olarak kullanır.
-Eleştirel pedagoji, varoluşun praksis ile olanaklı olduğunu savunur.
-Eleştirel pedagoji, praksisin herkese ait olduğunu savunur.
-Eleştirel pedagoji, insan olmanın özü -varoluşsal gerçeklik- olarak gördüğü diyaloğa dayalıdır.
-Eleştirel pedagoji, diyaloğu bilginin doğal kaynağı olarak tanımlar.
-Eleştirel pedagoji, diyaloğu eşitlik aracı olarak kullanır.
-Eleştirel pedagoji, özgürleşmeye -kurtuluşa- dayalıdır.
-Eleştirel pedagoji, devrimcidir.
-Eleştirel pedagoji, dayanışmacıdır.
-Eleştirel pedagoji, eleştirel kurama dayalıdır.
-Eleştirel pedagoji, demokratik bir yaşamı hedefler.
-Eleştirel pedagoji, ezilenlerden yanadır.
-Eleştirel pedagoji, bir güçlenme/güçlendirme sürecidir.
-Eleştirel pedagoji, özne olmayı destekler.
-Eleştirel pedagoji, öğrenmeyi özne-özne yaşantısına dayandırır.
-Eleştirel pedagoji, dönüştürücüdür.
-Eleştirel pedagoji, eleştireldir.
-Eleştirel pedagoji, adaletten yanadır.
-Eleştirel pedagoji, eşitlikçidir.
-Eleştirel pedagoji, deneyime/deneyimlemeye dayalıdır.
-Eleştirel pedagoji, ilerlemecidir.
-Eleştirel pedagoji, politiktir.
-Eleştirel pedagoji, eğitimi politik bir eylem olarak görür.
-Eleştirel pedagoji, sorun tanımlayıcı öğrenme yöntemini benimser.
-Eleştirel pedagoji, öğreteni öğrenen olarak kabul eder.
-Eleştirel pedagoji, sevgiye dayalıdır.
-Eleştirel pedagoji, eğitimi insanlaşma/insanlaştırma eylemi olarak tanımlar.
-Eleştirel pedagoji, insan onuruna sahip çıkar.
-Eleştirel pedagoji, güce -otoriteye/hegemonyaya- karşıdır -direnir-.
-Eleştirel pedagoji, bünyesinde umut barındırır.
-Eleştirel pedagoji, eğitim hakkını yaşam hakkıyla eş görür.
-Eleştirel pedagoji, sömürü karşıtıdır.
-Eleştirel pedagoji, sorgulamaya dayalıdır.
-Eleştirel pedagoji, olasılığa dayalıdır.
-Eleştirel pedagoji, barışçıldır.
-Eleştirel pedagoji, disiplinlerarası bir çalışma alanıdır.
Eleştirel pedagojinin, eğitim emekçileri nezdinde bir rehber olması ve eğitim alanına etki etmesi öğrencilerimizin eleştirel düşünme ve nitelikli birer öğrenen olma yolunda önemli bir adım olacaktır.
Kaynaklar
Ayhan Ural. Eleştirel Pedagojinin Özelliklerine İlişkin Bir Envanter Çalışması