Kamu Görevlileri Sendikaları Yasası Nasıl Olmalı?
Kamu işvereni temsilcileri ile en büyük 3 kamu görevlileri konfederasyonu ve 11 işkolunda yetkili sendikaların temsilcileri arasında yapılacak olan toplu sözleşme görüşmeleri 1 Ağustos 2023 tarihinde başlayacak.
Temmuz-2023 maaş artışlarında Hükümet tarafından yapılan, görevdeki kamu görevlilerine emekli olduklarında yansımayacak olan seyyanen zam ve emeklilere reva görülen % 25’lik maaş artışı hemen hemen hiçbir kesimi memnun etmemiştir.
1 Ağustos 2023 tarihinde başlayacak olan toplu sözleşme görüşmeleri de bu memnuniyetsizlik ve yıllardır devam etmekte olan toplu sözleşme görüşmeleri adı altındaki orta oyununun gölgesinde yapılacaktır.
Bu anlamda kamu emekçilerinin elini kolunu bağlayan, çağdaş bir toplu pazarlık sisteminden çok, kamu işveren temsilcisinin teklifinin dikte edildiği, bu teklif kabul edilmezse üyelerinin çoğunluğunun Hükümet tarafından atandığı Hakem Heyetinin lütfettiği artışın geçerli olduğu sisteme herhalde toplu pazarlık sistemi denilemeyeceği açıktır.
4688 sayılı yasa değiştirilmelidir!
Bu nedenle 4688 Sayılı Yasanın ivedi olarak değiştirilmesi ve İLO standartlarında bir yasanın çıkarılması elzemdir. İLO standartlarında bir yasa demişken bazı AB ülkelerindeki kamu görevlileri sendikalarının işleyişine yakından bakmak fikir verici olabilir.
Fransa
İlk olarak ülkemiz yönetim sistemiyle benzerlik gösteren Fransa’ya bakıldığında, Fransız ulusal hukuku kamu görevlilerinin sendikal haklarına ilişkin düzenlemelerde eksikler olsa da, grev dâhil sendikal hakların kamu görevlilerinin bölünemez, vazgeçilemez bir insan hakkı olduğu küçük bir kesim kamu görevlisi dışında kabul edilmiştir. Fransız Hukukunda sendikalarla idare arasında müzakere edilebilecek konular son derece geniş tutulmuştur. Buna göre; çalışma organizasyonları ve tele çalışma organizasyonları, çalışma kariyer planları ve terfiler, mesleki eğitim ve devamlı mesleki eğitim, sosyal çalışmalar ek sivil savunma işlemleri, çalışma alanında kullanılacak olan mesleki sağlık ve güvenlik, temizlik kuralları, engelli personelin işe alınması konusundaki çalışmalar, kadın veya erkekler arasındaki mesleki eşitlik, müzakereye konu olabilecek başlıklardandır.
Almanya
Almanya Federal Cumhuriyeti ise, kamu görevlilerinin önemli bir bölümünü oluşturan memurların statülerinin, Fransa'nın tam aksine grev hakkına engel olduğu örnek ülkelerdendir. Ancak Almanya'da da uluslararası denetim organlarının etkisiyle değişim rüzgârları esmeye başlamış mahkemeler mevzuatın değişmesi gerektiğine ilişkin kararlar vermeye başlamışlardır. Almanya Federal Cumhuriyeti Anayasasının örgütlenme özgülüğüyle ilgili olan 9.maddesinin birinci fıkrasına göre her vatandaş dernek kurma hakkına sahiptir. Üçüncü fıkraya göre de çalışma ve ekonomik koşulları korumak ve geliştirmek için, sendika kurma hakkı herkes ve bütün meslekler için güvence altına alınmıştır. Yine üçüncü fıkra gereği sendikal faaliyetler doğal afetler, kamu düzeni veya güvenliği, federasyonu tehdit eden savaş hallerinde dahi kısıtlanamaz ve engellenemez.
Olumlu ve olumsuz sendika özgürlüklerinin herkes için kabul edildiği Almanya'da böylelikle çalışan herkesin sendikalara üye olma hakkı mevcuttur. Dolayısıyla cezaevi personeliyle birlikte, askerler ve polislerde sendika hakkından yararlanabilirler. 9 Nisan 1949 tarihli Toplu Sözleşme Kanunu ile işçilerin toplu pazarlık ve toplu sözleşme hakkı güvence altına alınmıştır. Aynı kanun kamu görevlileri olan yardımcı hizmetlerde sözleşmeli çalışanlar ve işçiler içinde toplu pazarlık ve toplu sözleşme hakkı tanımıştır. Bununla birlikte memurların toplu sözleşme hakkı bulunmamaktadır. Yine benzer bir şekilde kamu görevlileri olan yardımcı hizmetlerde sözleşmeli çalışanlar ve işçiler dâhil bütün çalışanların grev hakkı mevcutken prensip itibariyle memurların grev hakkı bulunmamaktadır.
İngiltere
Birleşik Krallık ise, özellikle Anglosakson sistemine uygun olarak kamu görevlilerinin yasal statüsünü belirleyecek statüsel bir idare hukuku olmaması açısından kıta Avrupa'sı ve ülkemizden farklı bir örnek teşkil etmektedir kılınmıştır. Toplu pazarlık hakkının nasıl kullanacağını detaylı olarak doğrudan düzenleyen bir mevzuat bulunmamaktadır. Bu sebeple İngiliz Hukukunda toplu pazarlık yöntemi açısından gönüllü müzakere yöntemi kabul edilmiştir. İşyeri düzeyinde veya mesleki düzeyde toplu pazarlık mümkündür.
Toplu pazarlık "National Whitley" konseyi ve Karma İstişare Komitesi vasıtasıyla gerçekleştirilir. Söz konusu kurullarda memur sendikaları ile devlet eşit sayıda temsil edilir. Bu kurulların verdiği kararlar hükümet tarafından aynen uygulanır. Anlaşma sağlanamayan durumlarda gönüllü tahkim öngörülmüştür. Ücretler, çalışma saatleri, yıllık izinler, emeklilik ve çalışma koşulları toplu sözleşmenin kapsamında olup toplu sözleşmede yer alabilir. Toplu sözleşme sadece sendikaya üye olan kamu görevlilerine uygulanacak olup üye olmayanların kapsama alınmasını sağlayacak hukuki bir müessese düzenlenmemiştir. Kural olarak memurlar dâhil bütün kamu görevlilerinin grev hakkı mevcuttur. Bununla birlikte değindiğimiz üzere polis, ceza evi personeli ve askerlerin grev hakkı bulunmamaktadır.
İsveç
Son olarak İsveç örneği ise, polis ve asker dâhil bütün kamu görevlilerine toplu sözleşme ve grev özgürlüğü verilmiştir. Üst düzey yöneticiler dâhil, kamu görevlilerinin tamamı sendika hakkına sahiptir. Bununla birlikte küçük bir azınlık gurup hariç, kamu görevlilerinin üst düzey yöneticilerini de içeren bir şekilde statülerine dayalı çalışma güvenceleri bulunmamaktadır. Özel sektör çalışanları gibi, Ajanslar tarafından bir bölümün yeniden yapılandırılması ya da kapatılması gibi nedenlerle işten çıkarılabilirler. Diplomatlar, Polis ve Askerler devlet tarafından atanmış olup bu kapsam dışındadır ve kamu görevlisi statüsüne dayalı iş güvencesine sahiptirler. Hali hazırda yürürlükte olan 1975 tarihli İsveç Anayasası on yedinci maddesine göre bütün sendikalar grev yapabilirler.
Görüldüğü gibi Avrupa açısından bakıldığında AİHM kararlarının iç hukuka etkisiyle birlikte Uluslararası anlaşmalara uygun bir şekilde kamu görevlilerinin sendikal hakları açısından özgürlükçü bir yaklaşım ortaya konulmaya başlanmıştır. Bu kapsamda sendikalı olabilecek meslek guruplarının önündeki engeller ve sendikalı olamayacak meslek gurupları her geçen gün azalmaktadır. Sendikal hakların tam olarak kullanılması açısından sadece sendikal örgütlenme hakkı değil ayrıca toplu sözleşme ve grev hakkı da kamu görevlilerinin önemli bir çoğunluğuna sağlanmıştır.
Ülkemiz de AB aday ülke olması babında 4688 Sayılı yasanın kaldırarak, AB ülkelerindeki kamu görevlileri sendikaları mevzuatına uygun düzenlemeleri yapmalıdır.
Kaynaklar
Hakan CİNDEMİR. Kamu Görevlileri Sendikacılığında İngiltere, Fransa, Almanya ve İsveç Örnekleri